Ay sonunda kârlı mıyız? Fiyatlarımız doğru mu? Nakit akışında nerede zorlanıyoruz? Bu soruların yanıtı, muhasebe programında dağınık duran rakamlarda değil; doğru kurgulanmış gelir tablosu ve disiplinli bir gider tablosunda saklıdır. Aşağıda, kavramları netleştirip adım adım nasıl hazırlanacağını, pratik birer gelir tablosu örneği ve gider tablosu örneği ile açıklıyoruz.
Gelir Tablosu Nedir?
Gelir tablosu, bir dönemdeki gelirler, maliyetler, faaliyet giderleri ve diğer gelir/giderleri toplayıp net kâr/zararı gösteren performans raporudur. Yönetimin fiyatlandırmayı güncellemesi, satış ekibinin hedeflerini revize etmesi veya yatırım kararlarının verilmesi gibi stratejik adımlar, bu tablodaki verilerle temellenir.
Gelir Tablosunun Temel Bileşenleri Nelerdir?
- Net Satışlar
- Satışların Maliyeti (COGS)
- Brüt Kâr
- Faaliyet Giderleri (pazarlama, genel yönetim, Ar-Ge)
- Diğer Gelir/Gider (faiz, kur farkı vb.)
- Vergi Gideri ve Net Dönem Kârı/Zararı
Kısa formül:
Net Kâr = (Net Satışlar − Satışların Maliyeti − Faaliyet Giderleri) ± Diğer Gelir/Gider − Vergi
Gelir Tablosu Nasıl Hazırlanır?
- Dönemi tanımlayın
Aylık, çeyreklik veya yıllık. Kıyaslama yapabilmek için dönemler tutarlı olmalı. - Satış gelirlerini konsolide edin
Faturalı satışları, iade ve iskontoları ayrı izleyin. Net satış = Brüt satış − (İade + İskonto). - Satışların maliyetini hesaplayın
Stoklu işlerde Dönem Başı Stok + Dönem İçi Alımlar − Dönem Sonu Stok yaklaşımını kullanın. Hizmet işletmelerinde doğrudan işçilik ve proje dış kaynak maliyetleri öne çıkar. - Brüt kârı bulun
Brüt Kâr = Net Satış − Satışların Maliyeti. Bu, birim başı katkı payının toplanmış hâlidir. - Faaliyet giderlerini sınıflandırın
Pazarlama & Satış: reklam, komisyon, fuar.
Genel Yönetim: kira, maaş, yazılım lisansları.
Ar-Ge (varsa): ürün geliştirme. - Finansman ve kur kalemlerini ekleyin
Faiz gelir/giderleri, kur farkları ve yatırım gelirleri faaliyet dışı kısımda yer alır. - Vergi ve tek seferlik etkileri ayrıştırın
Vergi karşılığı sonrası net dönem kârına ulaşın. Tek seferlik (non-recurring) kalemleri not düşmek analizi temizler.
Gelir Tablosu Örneği
| Kalem | Tutar (₺) |
|---|---|
| Net Satışlar | 1.000.000 |
| Satışların Maliyeti | 600.000 |
| Brüt Kâr | 400.000 |
| Pazarlama ve Satış Giderleri | 90.000 |
| Genel Yönetim Giderleri | 60.000 |
| Faaliyet Kârı | 250.000 |
| Diğer Gelirler | 20.000 |
| Finansman Giderleri | 10.000 |
| Vergi Öncesi Kâr | 260.000 |
| Vergi Gideri (≈%20) | 52.000 |
| Net Dönem Kârı | 208.000 |
Yorum: Brüt kâr marjı %40, faaliyet kâr marjı %25. Pazarlama gideri/satış oranı %9 ile sürdürülebilir görünüyor.
Gider Tablosu Nedir?
Gider tablosu, gerçekleşen harcamaları kategori bazında gösteren operatif rapordur. Amaç; maliyet sürücülerini görmek, bütçe ile sapma analizi yapmak ve tasarruf fırsatlarını yakalamaktır. Gelir tablosu sonucu (kâr/zarar) odaklıyken, gider tablosu neden-sonuç odaklıdır.
Gider Tablosu Kategorileri Nelerdir?
- Personel (maaş, SGK, yan haklar)
- Kira & Ofis (enerji, aidat)
- Üretim & Malzeme (hammadde, fason)
- Pazarlama & Satış (reklam, CRM, komisyon)
- BT & Yazılım (lisans, bulut)
- Finansman & Vergi (faiz, damga, KDV farkları)
Gider Tablosu Nasıl Hazırlanır?
- Kod yapısı oluşturun
Her gideri muhasebe kodu + maliyet merkezi (ör. "PZL-Dijital Reklam / Satış-Ege Bölge") ile etiketleyin. Bu, departman bazlı performansı görünür kılar. - Sabit–değişken ayrımı yapın
Sabit: kira, çekirdek maaş, lisans.
Değişken: üretim malzemesi, satışa bağlı kargo, kampanya bütçesi. Katkı payı ve başa baş (break-even) analizleri için şart. - Dönemsel konsolidasyon
Aylık kapanışta faturalanmış ve tahakkuk etmiş tüm giderleri toplayın. Nakit akışı ile karıştırmayın; tahakkuk esası geçerlidir. - Bütçe ve geçen yıl karşılaştırması
"Bütçe", "Gerçekleşen" ve "Geçen Yıl Aynı Dönem (LY)" kolonlarıyla varyans ve trend analizi yapın. - Dağıtım anahtarları
Ortak giderleri (kira, internet gibi) makul sürücülere göre dağıtın: m², kullanıcı sayısı, ciro payı vb.
Gider Tablosu Örneği
| Gider Kalemi | Tutar (₺) |
|---|---|
| Personel Giderleri | 300.000 |
| Kira ve Ofis Giderleri | 120.000 |
| Pazarlama & Reklam | 80.000 |
| Üretim & Malzeme | 250.000 |
| BT & Yazılım | 30.000 |
| Finansman & Vergi | 20.000 |
| Toplam Giderler | 800.000 |
İpucu: Pazarlama/Net Satış oranını (Marketing Ratio) aylık izleyin; örnekte %8. Gider esnekliğini görmek için Personel/Toplam Gider oranını da ekleyin.
Gelir ve Gider Tabloları Arasındaki Temel Farklar Nelerdir?
| Kriter | Gelir Tablosu | Gider Tablosu |
|---|---|---|
| Amaç | Kâr/zararı göstermek | Harcamaları görünür kılmak |
| Perspektif | Sonuç ve performans | Nedenler ve maliyet sürücüleri |
| Kapsam | Gelir + maliyet + faaliyet dışı | Tüm giderler (detay/kategori bazında) |
| Kullanım | Yatırım, fiyatlandırma, kârlılık | Bütçe, tasarruf, verimlilik |
| Çıktı | Net dönem kârı/zararı | Toplam gider, varyans ve trendler |
Hızlı Kontrol Listesi
- Standart plan: Aylık kapanış + çeyreklik gözden geçirme.
- LSI uyumlu metrikler: brüt kâr marjı, faaliyet kârlılığı, nakit akışı, bütçe sapması.
- Otomasyon: Muhasebe yazılımından (Logo, Mikro, Paraşüt vb.) gelir/gider ihracı, pivot raporlar.
- Görselleştirme: Brüt kâr trendi, pazarlama oranı, birim katkı payı grafikleri.
- Politika: Fatura onayı, satın alma limitleri, masraf politikası, sözleşme takvimi.
- Denetim izi: Tek seferlik (non-recurring) kalemleri etiketleyin; dönemsel karşılaştırmalarda hariç tutun.
Sıkça Sorulan Sorular (SSS)
Gelir tablosu ne kadar sıklıkla hazırlanmalı?
Aylık önerilir; çeyreklik yönetim sunumları için konsolide edilir.
Gider tablosu bütçenin yerine geçer mi?
Hayır. Gider tablosu "gerçekleşen"i, bütçe ise "hedeflenen"i gösterir; birlikte okunmalıdır.
Hizmet şirketlerinde COGS nasıl kurgulanır?
Doğrudan işçilik (faturalandırılabilir saat), taşeron ve proje bazlı lisans/altyapı maliyetleri COGS'a yazılır.
Faaliyet dışı gelir/giderleri neden ayırmalıyım?
Ana operasyonun kârlılığını (EBIT/EBITDA) net görmek için.
Gelir tablosu ile nakit akış tablosu aynı mı?
Değil. Gelir tablosu tahakkuk esaslıdır; nakit akışı giriş-çıkış zamanlamasını gösterir.
